Μια από τις πολύ ενδιαφέρουσες πλευρές των δραστηριοτήτων της κ. Ιωάννας Τζαβάρα* μέσα από τη δουλειά της.

Οι Τσιγγάνοι και τα Ρομανό

"Να σκέφτεστε - Να μαθαίνετε - Να αντιδράτε"

Της Ιωάννας Ν.Τζαβάρα (Juanita La Quejica) για το Sol Latino

Τα τελευταία 10 χρόνια -ξεκινώντας αρχικά και εν μέρει από το φλαμένκο- ήρθα σε επαφή με κάποιους ισπανόφωνους Τσιγγάνους και μου τράβηξε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον η κουλτούρα, ο τρόπος σκέψης, καθώς και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα στην προσπάθειά τους για μια καλύτερη ζωή. Συζητώντας για το θέμα στην Ελλάδα, αυτό που ακούω πιο συχνά -στα πλαίσια μιας πρώτης αρνητικής στάσης απέναντι στους Τσιγγάνους- είναι ότι πρόκειται για ένα λαό που δεν έχει καν τη δική του γλώσσα. Αυτό, για πολλούς θεωρείται ένα ισχυρό επιχείρημα για να δικαιολογήσουν και να διαιωνίζουν έτσι τα αρνητικά συναισθήματα που τρέφουν απέναντι στους Τσιγγάνους, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Καθώς είχα τη δυνατότητα να γνωρίσω έναν βαθύ γνώστη του θέματος που μου έλυσε αρκετές απορίες, πιστεύω πως ο Ισπανός Νικολάς Χιμένεθ είναι ίσως ο πιο κατάλληλος άνθρωπος για να μας μιλήσει για την γλώσσα των Τσιγγάνων και να καταρρίψει κάποια από τα στερεότυπά μας.

Ο Νικολάς Χιμένεθ (Μαδρίτη, 1968) είναι κοινωνιολόγος και διδάσκει το μάθημα "Ρομά στην Ισπανία. Ιστορία και Πολιτισμός" στο Πανεπιστήμιο Αλκαλά δε Ενάρες. Επίσης, είναι σύμβουλος γλωσσολογίας στο Ινστιτούτο Πολιτισμού Ρομά της Μαδρίτης. Έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη και διάδοση των ρομανό, της γλώσσας των Ρομά, των Τσιγγάνων. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου “Sar san? ¿Cómo estás?”, μιας μεθόδου εκμάθησης των ρομανό. Πιστεύει ότι η πολυμορφία είναι πλούτος και ότι η εκμάθηση των ρομανό αποτελεί δικαίωμα και δουλεύει ακούραστα γι' αυτό.
Δέχτηκε με χαρά να συνομιλήσει μαζί μας για χάρη των αναγνωστών του Sol Latino.

Ιωάννα Ν.Τζαβάρα (Juanita La Quejica): Οι Ισπανοί Τσιγγάνοι μιλάνε ρομανό;

Νικολάς Χιμένεθ: Όχι, σήμερα, οι αυτόχθονες Ισπανοί Τσιγγάνοι δεν μιλάνε ρομανό, μιλάνε ισπανικά. Μια μερίδα μιλάει μια παραλλαγή των ισπανικών, τα τσιγγάνικα ισπανικά, ή, όπως εμένα μου αρέσει να λέω, τα “gitañol”, που διαφοροποιούνται από τα  «κανονικά» ισπανικά για διάφορους λόγους: αρχικά λόγω της χρήσης ορισμένων δικών τους πολιτισμικών όρων, για παράδειγμα το "pidío" είναι η τελετή όπου ζητάς το χέρι κάποιας και ο "bastonero" είναι ένας άνθρωπος που κανονίζει το χορό στις γιορτές. Επίσης, υπάρχουν ορισμένες λέξεις με άλλη σημασία, όπως “quimera” (= χίμαιρα) που σημαίνει συμπλοκή μεταξύ Τσιγγάνων, και emplear (=χρησιμοποιώ, κ.ά.) που στα  “gitañol” σημαίνει αγοράζω εμπορεύματα προς πώληση. Την ίδια στιγμή, υπάρχει η χρήση αρχαϊσμών (malquisto, mercar, κλπ.) ή τσιγγάνικων ιδιωματικών όρων (¡valgame!, ¡polama!), και, βεβαίως, η διατήρηση ορισμένων λέξεων ρομανό σε φράσεις στα ισπανικά: Diquela, su primo, manana bajan a pedir a mi Juana = Κοίτα, ξάδερφε, αύριο θα 'ρθουνε να ζητήσουνε το χέρι της Χουάνας μου.  Δεδομένου όμως ότι στην Ισπανία ζουν πολλοί Τσιγγάνοι μετανάστες (κυρίως από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, αλλά και από τη Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο, τη Σερβία, κλπ.), σήμερα μπορούμε να συναντήσουμε πολλούς Τσιγγάνους που διαμένουν στην Ισπανία και είναι ρομανόφωνοι. Υπάρχει επίσης μια ομάδα Τσιγγάνων εγκατεστημένων από παλιά στην Ισπανία -πολλές από τις οικογένειες αυτής της ομάδας ζουν στην Ισπανία από τα μέσα του 19ου αιώνα-,  τους οποίους αποκαλούμε "Ούγγρους", αν και στην πλειοψηφία τους δεν προέρχονται από την Ουγγαρία αλλά από τη Ρουμανία και την πρώην Γιουγκοσλαβία, ορισμένοι εκ των οποίων διατηρούν ακόμα την χρήση των ρομανό.

J. L. Q.: Τι είναι τα "καλό";

Ν. Χ.: Τα "καλό" είναι μια γλώσσα που έχει επινοηθεί από μια "μανία" (ή ένα χόμπυ όπως θα λέγαμε σήμερα) από μια ομάδα "payos", δηλαδή μη Τσιγγάνων, ή "gachos", οι οποίοι είναι λάτρεις του φλαμένκο, των ταυρομαχιών και οποιουδήποτε τσιγγάνικου ή "cañí"στοιχείου, και θα ήθελαν να μιλάνε σαν αληθινοί Τσιγγάνοι. Η ζήτηση από πλευράς της ομάδας αυτής οδήγησε τους βιβλιοπώλες στο να αναθέσουν τη σύνταξη διαφόρων λεξικών, αρκετά διαδεδομένων.

J. L. Q.: Και τότε, τι είναι τα ρομανό;

Ν. Χ.:  Τα ρομανό είναι η γλώσσα των Τσιγγάνων. Να το εξηγήσω: όλες οι κοινότητες Τσιγγάνων μιλάνε τη γλώσσα του περιγύρου τους, τη γλώσσα των μη Τσιγγάνων της επικράτειας όπου ζουν, ενώ ορισμένες μιλούν και ρομανό σε κάποια από τις παραλλαγές τους.

J. L. Q.: Εσείς, διδάσκετε ρομανό;

Ν. Χ.:  Ναι, ευκαιριακά. Το περσινό καλοκαίρι, στο Πανεπιστήμιο Αλκαλά διοργανώσαμε ένα εντατικό τμήμα εισαγωγής στα ρομανό.

J. L. Q.: Και είχε πολλούς μαθητές;

Ν. Χ.:  Ναι, 40. Αγόρια και κορίτσια διαφόρων ηλικιών.

J. L. Q.: Όλοι τους Τσιγγάνοι;

Ν. Χ.:  Όχι, ούτε κατά διάνοια! Είχαμε μόνο τέσσερις μαθήτριες Τσιγγάνες όλες κι όλες, οι υπόλοιποι ήταν "gachós", "payos".

J. L. Q.: Γιατί; Σε τι οφείλεται αυτό;

Ν. Χ.:  Στ' αλήθεια δεν ξέρω, υποθέτω όμως ότι είναι δύσκολο να έχουν πρόσβαση στην ενημέρωση, άρα δεν έμαθε πολύς κόσμος για τη λειτουργία αυτού του τμήματος… Εν πάση περιπτώσει, εννοείται ότι οι Ισπανοί Τσιγγάνοι δεν αισθάνονται την επιτακτική ανάγκη να μάθουν ρομανό. Όπως σας είπα και προηγουμένως, μιλάμε ισπανικά. Κι όχι μόνο μιλάμε, αλλά και τραγουδάμε στα ισπανικά. Μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού των Τσιγγάνων της Ισπανίας ασχολείται επαγγελματικά με τη μουσική, και μολονότι πολλοί ερμηνεύουν διάφορες παραλλαγές της τσιγγάνικης μουσικής (ρούμπα και φλαμένκο), όλοι χρησιμοποιούν τα ισπανικά ως μέσον έκφρασης. Μια άλλη μεγάλη μερίδα Ισπανών Τσιγγάνων ασχολούνται με το εμπόριο, και το βασικό εργαλείο ενός εμπόρου είναι να κατέχει τη γλώσσα των δυνητικών πελατών του.

J. L. Q.: Εσείς όμως συντάξατε μια μέθοδο διδασκαλίας των ρομανό…

Ν. Χ.:  Βεβαίως. Αυτό είναι το δίκαιο. Η Ισπανία είναι μια πολύγλωσση χώρα, και δεν γίνεται να υπάρχει μια εθνοτική ομάδα με δική της γλώσσα που να μην διαθέτει τα απαραίτητα υλικά για την εκμάθησή της. Εντούτοις, η μέθοδος αυτή δεν χρησιμεύει σε τίποτε αν δεν υπάρχει μια πολιτική υποστήριξης της γλώσσας και του πολιτισμού των Τσιγγάνων. Κατ' αυτήν την έννοια, η Κυβέρνηση της Ισπανίας και οι υπηρεσίες της δεν κάνουν τίποτε για τον τσιγγάνικο πολιτισμό.

J. L. Q.: Νομίζω ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει και στην Ελλάδα, μαζί με μια τάση αντιτσιγγανισμού η οποία εντείνεται στο μέτρο που επιδεινώνεται η οικονομική κατάσταση.

Ν. Χ.:  Ο αντιτσιγγανισμός είναι ένα δεινό που πρέπει να καταπολεμηθεί με κάθε μέσον διότι πλήττει τρομερά τους Τσιγγάνους πολίτες και οι συνέπειές του υπονομεύουν την κοινωνία στο σύνολό της.

J. L. Q.: Και τι μπορούμε να κάνουμε; Εσείς τί μας προτείνετε;

Ν. Χ.:  Να σκέφτεστε. Να μαθαίνετε. Και να αντιδράτε.

*Υποψήφια με το "Ζούμε μαζί" και τον Απόστολο Κόντο