«Λαθραναγνώστες» στον τάφο της Αμφίπολης...

της Ελένης Καρασαββίδου

Αυτός που ξέρει μιλάει για την πόλη, αυτός που δεν ξέρει, μιλάει για το σπίτι του.” Η Κινέζικη αυτή παροιμία, μεστή από την σπουδή αιώνων, θυμίζει πως σκοπός της σοφίας είναι να είναι δημόσια, να παρεμβαίνει δίχως βεβαιότητες όμως, στον κοινό τόπο και στον δημόσιο χώρο, αλλιώς να μην υπάρχει καθόλου. Βασικά σημεία του Δημόσιου χώρου οι σημαντικοί τόποι και τα σύμβολα του αρχαίου κόσμου, υιοθετούνται από ανθρώπους και υιοθετούν κοινότητες. Οι αναγνώσεις αυτές διαμόρφωσαν σε σημαντικό βαθμό την, συνεκτική μέσα στις αντιφάσεις της μέχρι πρόσφατα, Ευρωπαϊκή ταυτότητα τους τελευταίους αιώνες. Κοινό και σημαντικό συστατικό εντός της υπήρξε το «έθνος», κουβαλώντας μαζί του μια αντιστροφή των διακριτών χαρακτηριστικών του Μεσαιωνικού κόσμου.

Πράγματι, το πέρασμα από μια συλλογική φεουδαρχική οικονομία σε μια βιομηχανική κι έπειτα σε μια τεχνολογική, έφερε μαζί της πολύ περισσότερα από αλλαγές στα μέσα παραγωγής και στην κοινωνική ηγεσία. Πιο σημαντικό ήταν ότι έφερε μαζί της ένα σύνολο από θεμελιακές αλλαγές στους θεσμούς και στην «αντίληψη του εαυτού και του κόσμου», που, μεταξύ πολλών και σημαντικών άλλων, προώθησαν το «έθνος» ως μία συλλογική «αυτό-εικόνα που μπορούσε στο μέλλον να οδηγήσει σε κοινωνική και πολιτιστική αφθονία» (Kiberd, D. 1995, σελ. 141). Η ιδεολογία του εθνικισμού δεν αποδέχτηκε απλά την ύπαρξη κοινών γλωσσών θρησκειών και πολιτιστικών παραδόσεων που τμήματα του πληθυσμού μοιράζονταν αποτελώντας τις απολύτως υπαρκτές και σεβαστές εθνοτικές κοινότητες (σεβαστές με εξαίρεση αυτούς που κακοφόρμισαν στην παπαγαλία ό,τι κριτικό διάβαζαν κι άρχισαν να απέχουν απ' την πραγματικότητα των ανθρώπων έχοντας αντικαταστήσει τον εθνικό από τον αντεθνική δογματισμό, θεωρώντας μάλιστα πως είσαι ρηξικέλευθος όταν αλλάξεις περιεχόμενο στην εκάστοτε υπεραπλούστευση κι όχι όταν αμφισβητήσεις την υπεραπλούστευση την ίδια).

Αλλά η ιδεολογία του εθνικισμού χειραγωγώντας (όπως δυστυχώς κι άλλες ιδεολογίες τα πρωτογενή τους χαρακτηριστικά) τον εθνισμό χρησιμοποίησε αυτές τις ταυτίσεις (ή συνάφειες για να θυμηθούμε τον Smith), ως θεμελιακή ύλη για να δημιουργήσει και να στηρίξει το «έθνος-κράτος». Ήταν σ' αυτό το είδος κράτους που η ομοιογένεια αναδείχτηκε σε προαπαιτούμενο για την πρόοδο και την αφθονία και ο πόλεμος, το κυνήγι του διαφορετικού, «ενδοστράφηκε» (γύρισε εντός συνόρων) κι αναβαθμίστηκε σε νέες, πιο θεσμοθετημένες μορφές, πριμοδοτώντας ένα φαντασιακό που (όσο κι αν κάποιοι ενοχλούνται από τον όρο) στηρίχθηκε από τη μια στον φόβο κι από την άλλη στην υπερηφάνεια. Ήταν η πρώτη ίσως φορά που αυτά τα δυο (αντίθετα εκ φύσεως) συνδέθηκαν, δημιουργώντας μια σημαντικότατη πολιτισμική στροφή και ένα είδος (φαντασιακής άρα) “κοινότητας” η οποία την ίδια ώρα που στηριζόταν στην έννοια του πολίτη την διέβαλε κιόλας.

Αυτή η «φαντασιακή πολιτική κοινότητα», σύμφωνα με τον διάσημο ορισμό του Άντερσον (Anderson, B. 1991, σελ. 6, ακόμη Kitromilides, P. 1989), προσπάθησε να «θεσμοποιήσει» τόσο τις κοινωνικές όσο και την υπαρξιακές ερωτήσεις του υποκειμένου. Αλλά, παρόλο που αντιμετώπισε την επιβίωση και την καλυτέρευση της ζωής των συνόλων όχι μόνο ως μεταφυσική αλλά κι ως «κοινωνικό αίτημα και κατασκευή» (Bauman, Z. 1992) έδρασε και ως θρησκεία παρέχοντας μια μεταφυσική σχεδόν εξήγηση για τη ζωή και τον θάνατο, ένα νόημα για την ύπαρξη μας, (Bien, P. 1972) την ίδια στιγμή.

Θεμέλιοι λίθοι αυτής της κατασκευής, εξαιρετικά σημαντικοί ανάμεσα τους, οι αρχαίοι τάφοι έρχονταν από το παρελθόν για να καταυγάσουν με ζωή τον θάνατο, για να αποδείξουν την μόνη μορφή συγγνωστής αθανασίας που θα μπορούσαμε, μέσω της φυλής ή της τέχνης, να κατορθώσουμε. Η αθανασία αυτή, προσωπική και συλλογική ταυτόχρονα, απαντώντας στα επώδυνα ερωτήματα κάθε βαθιά προσωπικής μα και συλλογικής κρίσης ταυτόχρονα, κατήγαγε “για εμάς” νίκες στο φαντασιακό που δεν θα μπορούσαμε να επιτύχουμε στο πραγματικό. Και ταυτιζόμενη με την δόξα ενός νοούμενου αυθαίρετα ως μονοπολιτισμικού παρελθόντος, και με την νομιμοποίηση μιας ανταγωνιστικής στον πολίτη αλλά με το αζημίωτο “θωπευτικής” στον υπήκοο κρατικής εξουσίας, έπαιξε ρόλο στην μεταμοντέρνα πολιτικοποίηση συγκεκριμένων θεμάτων υπό τον μανδύα των «πολιτικών της ταυτότητας» (Buillivant) αποτελώντας στην ουσία μια μορφή αποπολιτικοποίησής τους. Χαρακτηριστικότερο τα τελευταία πολλά χρόνια παράδειγμα από την περίπτωση του τάφου της Αμφίπολης, όπου μια σοβαρή κατά τα προσδοκώμενα επιστημονική προσπάθεια στο εξαιρετικό όπως όλα δείχνουν εύρημα έχει προξενήσει ένα δικαιολογημένο ενδιαφέρον παγκόσμια αλλά και μια ευεξήγητη “υστερία” στα καθ ημάς, δεν υπάρχει.

Αλλά (κατά την γνώμη μου) αποτελεί και κάτι επιπλέον: Ένα χαρακτηριστικό αυτού που ο Καστοριάδης αποκάλεσε “εξαπλωνόμενη Έρημο”, όπου “τα πάντα συντρέχουν προς την ίδια κατεύθυνση» προς την κατεύθυνση της διαφθοράς, που έχει πλέον γίνει συστηματική” της αυτόνομης εξέλιξης της τεχνο-επιστήμης, που κανείς δεν ελέγχει και βεβαίως, της αγοράς.”

Ειδάλλως εξηγήστε μου την αντίφαση/ρωγμή στο συλλογικό φαντασιακό μας να αντιμετωπίζεται με απόλυτη αδιαφορία από τον ίδιο λαό η καταστροφή αρχαιολογικών χώρων λόγω των Ολυμπιακών Έργων και των χρυσών κουταλιών τους λίγα μόλις χρόνια πριν και να θεωρούνται ανθέλληνες όσοι κι όσες φώναζαν τότε... Κι ακόμη εξηγήστε μου την αντίφαση/ρωγμή στην δημοκρατία μας να αντιμετωπίζεται με απόλυτη σιωπή από τους καναλάρχες που φτιάχνουν ΧΥΤΑ πχ στην Κερατέα και στον περίφημο αρχαιολογικό της χώρο (ή δυσβάστακτη εξόρυξη στο αρχαίο δάσος των Σκουριών) την ίδια ώρα που προβάλλουν με ενθουσιασμό την περίπτωση “εθνικής ολόκλήρωσης” εν μέσω κρίσης της Αμφίπολης. Όσο το ιδιωτικό θα περιγελά το δημόσιο και τα συμφέροντα του (τα συμφέροντα μας) δημιουργώντας φαύλους (με την συμβολή όλων μας μα με πρωτοκαθεδρία δική του) ιδιώτες, που θα θαρρούν πως τους ξεπλένουν είτε τα γλυψίματα είτε τα συνθήματα και όχι οι στάσεις ζωής. Τελικά, όσο το σπίτι μας δεν θα είναι “η πόλη”, θα ξανα(μανα)αποδεικνύεται πως οι Κινέζοι είχαν δίκιο... Κι ίσως μια παρόμοια παροιμία να βρούμε οι “λαθραναγνώστες” στα βάθη του τάφου της Αμφί/πολης...

πηγή: tvxs.gr