Οι οικοδόμοι στην Ελλάδα και το κίνημά τους .6

"Αναδημοσιεύσεις από τον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας" http://www.kosmosnf.gr

Η ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΤΕΡΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ ΤΗΣ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (1838) – Η ΠΕΡΙ ΤΟ 1840 ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΘΗΝΑΣ – Η ΑΥΘΑΙΡΕΤΟΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΙΣ ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ

Δεν σχετίζονται βέβαια οι οικοδόμοι μόνο με την οικοδόμηση των Ανακτόρων των Αθηνών (της Βουλής των Ελλήνων δηλαδή) ή και σημαντικών δημοσίων κτιρίων – σχετίζονται και με την επισκευή των εκκλησιών, την οικοδόμηση οικιών και καταστημάτων, την αυθαίρετη οικοδόμηση εκτός σχεδίου πόλεως…

Στα σχετικά, συμβαίνοντα εν Αθήναις περί το 1840, αναφέρεται ο Κώστας Μπίρης στο βιβλίο του «Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα» (1966) – από εκεί έχω αντλήσει όσα σήμερα καταχωρώ εδώ, στον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας». Οι τίτλοι στα καταχωρούμενα έχουν μπει από εμένα. Για τον Κώστα Μπίρη, την δόξα και το καμάρι του Δήμου Αθηναίων, έχω ήδη γράψει στον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας» στις 28 Οκτωβρίου 2013.

Η επισκευή των κυριωτέρων εκκλησιών κατά τα πρώτα έτη της ανοικοδομήσεως των Αθηνών (1838)

«Είχεν αρχίσει ήδη από τα πρώτα έτη της ανοικοδομήσεως των Αθηνών η επισκευή των κυριωτέρων και καλύτερον διατηρουμένων εκκλησιών. Πράγματι δε, μέχρι του 1838 αποκατεστάθησαν και ελειτουργούντο δώδεκα εξ αυτών. Μεταξύ τούτων η της Αγίας Ειρήνης εχρησιμοποιείτο ως Καθεδρική …
Με αφέλειαν οι λαϊκοί πρωτομαστόροι, με μόνον οδηγόν το δομικόν των αίσθημα, χωρίς την παρέμβασιν ούτε αρχαιολόγων ούτε αρχιτεκτόνων, και με συμπλήρωσιν των ελλειπόντων μερών με γωνιολίθους και με λαξευτά στοιχεία δανεισμένα από άλλους εντελώς κατεστραμμένους βυζαντινούς ναούς της πόλεως, εξετέλεσαν τας πρώτας εκείνας επισκευάς των βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών των Αθηνών, όπως συνέβαινε και κατά τον μεσαίωνα εις παρομοίας περιστάσεις.

Αποκατεστάθησαν τότε αι εκκλησίαιτης Γοργοεπηκόου, της Καπνικαρέας, των Αγίων Θεοδώρων, του Αγίου Αθανασίου του Ψυρή, των Αγίων Αναργύρων, των Ασωμάτων του Θησείου, του Αγίου Φιλίππου, της Παντανάσσης του Μοναστηρακιού, του Προφήτου Ελισσαίου, του Προφήτου Ηλία και των Ταξιαρχών του Σταροπάζαρου, (του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου εις την οδόν Ερωτοκρίτου η οποία εξακολουθεί να σεμνύνη το Ριζόκαστρον) και άλλοι.

Εξ αυτών όμως, αι περισσότεραι υπέκυψαν αργότερα και μέχρι των ημερών μας, άλλαι εις κατεδάφισιν και άλλαι εις αρχιτεκτονικήν παραμόρφωσιν, ανακαινισθείσαι με αμμοκονίαμα και με επίπλαστα στοιχεία νεοκλασσικού Ελληνικού ρυθμού».

Η περί το 1840 οικοδόμησις εις τας Αθήνας

«Ενώ συνεπληρούτο η πρώτη δεκαετία από της αναβιώσεως των Αθηνών, υπεχώρει με ταχύν, σχετικώς, ρυθμόν η εντύπωσις της ερειπιώδους καταστάσεως την οποίαν κατά την Απελευθέρωσιν παρείχεν η παλαιά πόλις εις τους επισκέπτας της. Συνεπληρούτο δε ολονέν περισσότερον η διαμόρφωσίς της και η οργάνωσις της ζωής της…

Προηγήθη ως προς την οικοδόμησιν η Οδός Αιόλου. Εις αυτήν εκτίσθησαν τα περισσότερα και καλύτερα εμπορικά καταστήματα και κέντρα κοινωνικής και πολιτικής ζωής. …

Η αναπτυχθείσα περί το 1840 ζωή εις τας Αθήνας εσήμανεν όχι βεβαίως ωριμότητα της Ελληνικής Πρωτευούσης, αφού η πόλις έπασχεν ακόμη από πολλάς ελλείψεις, αλλά πάντως κάποιαν ανύψωσιν του αστικού επιπέδου, η οποία και εις την οικοδόμησιν εξεδηλώθη. Αι «κακώς ωκοδομημέναι χθαμαλαί, πενιχράς εμφανίσεως και άνευ ακρογωνιαίων λίθων οικίαι» ανήκον μόνον εις το παρελθόν. Εις τα βιβλία γεωγραφίας των προηγμένων χωρών της Ευρώπης παρείχετο πλέον πολύ διάφορος περιγραφή της Πρωτευούσης της Ελλάδος: «Επί του πλείστου μέρους των ερειπίων ανηγέρθησαν διάφοροι οικίαι, εκ των οποίων τινές ήθελον κοσμήσει και αυτάς τας επισημοτέρας πόλεις της Ευρώπης». Ιδιαιτέρως δε δια τας Οδούς Αιόλου, Ερμού και Αθηνάς εγράφετο ότι εις αυτάς «εκτίσθησαν οικίαι στερεαί και κατά την θέαν κομψόταται». Μετά την προχειρότητα και την βίαν που εχαρακτήρισαν την οικοδόμησιν των Αθηνών κατά τα πρώτα έτη, η επακολουθήσασα επάρκεια χρόνου, τεχνιτών και μέσων, επέτρεπε πλέον στους ιδιοκτήτας και εις τους αρχιτέκτονας να αποδώσουν κάπως ανωτέρας ποιότητος κτίρια. Προ πάντων δε, η κατασκευή της Οδού Πειραιώς συνετέλεσεν ες τούτο, διότι ευκόλυνε την μεταφοράν αγκωναριών από την Πειραϊκήν χερσόνησον και πουριών από την Αίγιναν, θηραϊκής γης, και υλικών εκ του εξωτερικού, δια των οποίων όντως απέβη στερεά και εν τινι μέτρω αρτία η οικοδομική των νέων Αθηναϊκών κτιρίων. Αντί των ξυλίνων υπερθύρων, έκτιζον πλέον τα έργα των οι αρχιτέκτονες με αψίδας, με λαξευτάς κορωνίδας και με βάσεις από κεσάρια Πειραϊκού λίθου ή πωρολίθου».

Η αυθαίρετος οικοδόμησις εκτός του σχεδίου της Πόλεως των Αθηνών από τα πρώτα έτη

«… εκ παραλλήλου προς την εντός του σχεδίου της πόλεως οικοδόμησιν, ανέκυψεν ευθύς από τα πρώτα έτη και αυθαίρετος οικοδόμησις έξω αυτού από εργατικούς επήλυδας, ιδίως από νησιώτας οικοδόμους. Συνοικισμός ολόκληρος εκτίσθη πέραν της Οδού Ακαδημίας – ήτις απετέλει το τέρμα του ρυμοτομικού σχεδίου – εις την βορειοδυτικήν πλευράν της Οδού Ζωοδόχου Πηγής: Ένα πραγματικό χωριουδάκι με τα μαγαζάκια του, με δρομάκια εις αυτοφυές δίκτυιον, με εξήντα περίπου μικρόσπιτα περιβαλλόμενα από αυλήν και κάποιο αμπελάκι. Οι Αθηναίοι της εποχής το ωνόμασαν δικαίως Προάστειον, όνομα το οποίον επί πολλάς δεκαετίας κατόπιν διετηρήθη εις την κεντρικήν Οδόν, ήτις αργότερον το διέσχισε, μετονομασθείσα επί των ημερών μας εις Οδόν Εμμανουήλ Μπενάκη.

Εκεί είχον συγκεντρωθή αι οικογένειαι των Τηνιακών μαρμαράδων, των Ανδριωτών λατόμων μαρμαράδων και ξυλουργών, των Καρπαθιωτών και Σκοπελιτών κτιστάδων και σοβατζήδων, των Ναξιωτών λατόμων και πηγαδάδων.

Αι σημεριναί οδοί Νικηταρά, Μαυροκορδάτου, Κιάφας, Ζαλόγγου, Σουλίου, Γραβιάς, Λόντου, Κωλέττη, Τζαβέλλα, Μάνης, Μεσολογγίου είναι υπολείμματα των δρόμων του Προαστείου της Νεαπόλεως, του οποίου ο οικισμός υπήρξεν η κοιτίς των περισσοτέρων από τους τεχνίτας και καλλιτέχνας του 19ου και 20ου αιώνος. Επεδείκνυον δε οι μεταγενέστεροι Αθηναίοι, εις μίαν αδιέξοδον πάροδον της Οδού Θεμιστοκλέους, απέναντι σχεδόν της Οδού Κατακουζηνού, το σπίτι όπου διέμενεν ο Νικόλαος Γύζης».

Κώστας Π. Παντελόγλου