Η άποψη μιας άλλης εξουσίας για τα ζητήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης (Μερικά για την αιτιολογική έκθεση για τον Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης της κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης) .1

"Αναδημοσιεύσεις από τον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας" http://www.kosmosnf.gr

Είναι θαρρώ κατάλληλη η στιγμή κι έχει μια χρησιμότητα να αναφερθώ στην άποψη μιας άλλης, μιας λαϊκοδημοκρατικής εξουσίας, για τα ζητήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης· πρόκειται για την άποψη της Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας – της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης – που συγκροτήθηκε και διευρύνθηκε κατόπιν, πάντα με την πρωτοβουλία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), την άνοιξη του έτους 1944.

Η άποψή της, που μεταφράστηκε και σε κανόνα Δικαίου τον Αύγουστο του 1944 (Πράξη 55 της ΠΕΕΑ, Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης), έχω την γνώμη πως προβάλλει ανάγλυφη στην Αιτιολογική Έκθεση του Γραμματέα της – δηλαδή του Υπουργού της των Εσωτερικών – Γιώργη Σιάντου.

Η ορκωμοσία της ΠΕΕΑ, στη Βίνιανη της Ευρυτανίας. Φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή

Γι’ αυτό και καταχωρώ μερικά σημεία από την Έκθεση αυτή εδώ, στον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας». Τα αποσπώ από το βιβλίο με τίτλο «Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης. Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων», Εκδόσεις Ολκός, Αθήνα 1976. Οι τίτλοι στα σημεία της Έκθεσης που ακολουθούν έχουν μπει από εμένα.

Όσα ακολουθούν παρακάτω, και αυτά που θα καταχωρήσω τις επόμενες ημέρες, τα έχω δημοσιεύσει και παλαιότερα (Βλ. «Δημοτικά Ζητήματα», Εκδόσεις Παντελόγλου, Φυλλάδιο 15, 10 Ιανουαρίου 1980), έχουν όμως περάσει πολλά χρόνια από τότε, ενώ σωρεύτηκαν εν τω μεταξύ οι αρνητικές συνέπειες της «εοκικής πρακτικής», του «Καποδίστρια», του «Καλλικράτη» και τώρα της «γερμανικής τεχνογνωσίας», γι’ αυτό επιβάλλεται η εκ νέου δημοσιότητα από τον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας»:

1. Το Δημοκοινοτικό καθεστώς μετά την Επανάσταση του 1821:

» (…) Η διοικητική εξουσία (…) ασκήθηκε επί 120 χρόνια συγκεντρωτικά ενάντια στις κατευθυντήριες ιδέες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Οι ιδέες της Επανάστασης του 1821 ήταν ιδέες δημοκρατικής διοίκησης δηλαδή αποσυγκέντρωσης και αυτοδιοίκησης με αιρετά σώματα, αλλά η διοίκηση αντίθετα εξελίχθηκε πάνω στην αρχή της τέλειας υποταγής του λαού (…) στον κοτσαμπασισμό και σε μια ξένη προς το Έθνος δυναστεία. (…) Τόσο για την διοίκηση των δήμων και κοινοτήτων (διάταγμα του 1833) όσο και για την διοίκηση των επαρχιών και νομαρχιών (νόμοι των χρόνων 1836, 1887, 1891, 1899 και 1900) προβλεπότανε συλλογική διοίκηση με αιρετά τοπικά συμβούλια. Αλλά στην πραγματικότητα ο δήμος του 1833 ήταν εξάρτημα της κεντρικής εξουσίας (…). Το Ελληνικό Κράτος που βγήκε μέσα από τον μεγάλο λαϊκό αγώνα του 1821 στάθηκε οργανισμός απόλυτης συγκέντρωσης και διαχείρισης όλης της εκτελεστικής εξουσίας απ’ την μοναρχία και την κομματική φαυλοκρατία κάθε εποχής που κυβερνούσε με την έγκρισή της τον τόπο. Η παλιά Κοινότητα που συνένωσε τον λαό ενάντια στην σκλαβιά, ο Ελληνικός εθνικολαϊκός μας θεσμός, κατάντησε σωστή σκιά.

Στα νεώτερα χρόνια δεν ήταν ευτυχέστερη η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων. Σαν απόρροια της Επανάστασης του 1909 δημιουργήθηκε η δημοτική και κοινοτική διοίκηση με αιρετά συμβούλια από τον λαό (νόμος ΔΝΖ’/1912). Στην βάση όμως διατηρήθηκε το παλιό σύστημα εποπτείας και ελέγχου του 1833 απάνω σ’ όλες τις αποφάσεις των συμβουλίων έτσι που η «μεταρρύθμιση» του 1912 να είναι στην ουσία εικονική. Οι λαϊκές δυνάμεις και με τον νόμο αυτό εξακολουθούσαν να κρατιούνται και πάλι έξω από την διοίκηση του τόπου. Και αυτή ακόμα η αυτοδιοίκηση των νομών που νομοθέτησε το στρατιωτικό κίνημα του 1922 δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Η ίδια συνεπώς κατευθυντήρια αρχή χαρακτήριζε και το νέο δημοκοινοτικό καθεστώς παρ’ όλη την κατοχύρωσή του με το Σύνταγμα του 1927. (…) Τέλος με την δικτατορία της 4ης Αυγούστου κι’ αυτή η εικονική αυτοδιοίκηση και αποσυγκέντρωση κατά νομαρχίες και γενικές διοικήσεις υποτάχθηκε τελείως και κατ’ ευθείαν στην κεντρική κρατική διοίκηση και ο μοναρχοφασισμός, κληρονόμος της απόλυτης βαυαρικής μοναρχίας, κατέλυσε όλες τις πολιτικές κατακτήσεις των 120 χρόνων (…)».

2. Η Αυτοδιοίκηση, Λαϊκή Εξουσία γεννημένη στη φωτιά του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα ενάντια στην τριπλή Χιτλεροφασιστική Κατοχή

«Η αποσύνθεση και η αντιλαϊκότητα της διοίκησης αυτής εκδηλώθηκε πανηγυρικά στην πορεία της τριπλής Χιτλεροφασιστικής Κατοχής με την τέλεια χρεωκοπία όλου του παλιού διοικητικού μηχανισμού, με την υποταγή και χρησιμοποίησή του απ’ τους καταχτητές ενάντια στα συμφέροντα του Έθνους (…)

Μέσα από τις φλόγες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (…) ξεπήδησε σαν ζωτική ανάγκη για τον λαό η αυτοδιοίκηση. Η αυτοδιοίκηση αυτή δεν έχει καμμιά απολύτως σχέση με ό,τι παλιά ονομάζανε «αυτοδιοίκηση». Η αυτοδιοίκησή μας είναι ένας καινούργιος θεσμός, είναι η καινούργια, η λαϊκή εξουσία. Γεννημένη απ’ την φωτιά του εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου και καθαγιασμένη από αμέτρητες σπονδές αιμάτων είναι το μέσο για την συνέχιση και ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ως την πλήρη νίκη του λαού, είναι το μέσο για την λύση όλων των ζητημάτων από τον ίδιο τον λαό. Με την αυτοδιοίκηση για πρώτη φορά στην Ελληνική ιστορία ο Ελληνικός λαός ανυψώνεται σε κυρίαρχο και νοικοκύρη στο σπίτι του, για πρώτη φορά καταχτάει το δικαίωμα να κυβερνάει τις τύχες του.

Ο γνήσιος λαοκρατικός αυτός θεσμός, η αυτοδιοίκηση – λαϊκή εξουσία, γεννημένη απ’ τον ίδιο τον λαό στην πράξη, πήρε την πρώτη νομική διατύπωση με τις «Διατάξεις για την Αυτοδιοίκηση και την Λαϊκή Δικαιοσύνη» που έβαλε σε ισχύ το Γενικό Στρατηγείο (του ΕΛΑΣ) με την υπ’ αριθ. 2929 Διαταγή του της 1/12/1943. (…)

(…) Το Σχέδιο Πράξης που εισηγούμαστε αποβλέπει στην ολοκλήρωση και ανάπτυξη των εξουσιών και των αρμοδιοτήτων της αυτοδιοίκησης, της εξουσίας αυτής του λαού (…)».

Τελειώνει στο σημείο αυτό το πρώτο μέρος του εν τω τίτλω γραφτού, αύριο θα συνεχίσω με το δεύτερο μέρος. Θα ήθελα ωστόσο τώρα να σημειώσω, με συντομία, όσα προηγήθηκαν της Πράξης 55 της ΠΕΕΑ Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αυτά δε είναι: Ο «Κώδικας Ποσειδώνα», που συντάχθηκε με πρωτοβουλία της Υπαχτιδικής Επιτροπής Κτημενίων και Δολόπων Ευρυτανίας του ΚΚΕ (Δεκέμβριος 1942) – η «Εγκύκλιος 4» της Περιφερειακής Επιτροπής Φθιωτιδοφωκίδος Ευρυτανίας του ΚΚΕ (Απρίλιος 1943) – ο «Κώδικας Στερεάς» του ΕΑΜ (Αύγουστος 1943) – η «Απόφαση 6» του Κοινού Στρατηγείου Ανταρτών (Αύγουστος 1943) – οι «Διατάξεις για την Αυτοδιοίκηση και την Λαϊκή Δικαιοσύνη» του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ (Δεκέμβριος 1943) – και η Πράξη 4 της ΠΕΕΑ που υιοθετούσε τις «Διατάξεις» του ΕΛΑΣ (Μάρτιος 1944).

Κώστας Π. Παντελόγλου