Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΗΤΑΝ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ; Ο Καποδίστριας, η Μεγάλη Ιδέα και η Βαλκανική Ομοσπονδία

Ο Καποδίστριας, μια μεγάλη μορφή, με φανατικούς πολέμιους αλλά και θερμούς οπαδούς, έπαιξε αναμφίβολα κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του ελληνικού κράτους.

Τα γεγονότα και οι απόψεις που θα εκθέσουμε, τις οποίες ο αναγνώστης μπορεί να βρει αναλυτικά στην εισήγηση του Ανδρέα Κούκου που συμπεριλαμβάνεται στον τόμο «Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ. ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΕΙΣ»  των εκδόσεων ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ  θα κλονίσουν βεβαιότητες και θα γκρεμίσουν στερεότυπα, ιδιαίτερα με ότι έχει να κάνει με τη διαχρονική ελληνικότητα της Μακεδονίας και τις θέσεις του Αλυτρωτισμού. Διαπιστώνοντας ότι η Μεγάλη Ιδέα, ως σύστημα διεκδικήσεων του ελληνικού κράτους έχει δυναμικό χαρακτήρα, μεταλλάσσεται στο χρόνο,  προκειμένου να νομιμοποιήσει τους στρατηγικούς-επεκτατικούς στόχους του ελληνικού κράτους. Όπως εύκολα διαπιστώνετε πάντα επίδικο  ήταν ο έλεγχος του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Τέλος, θα γνωρίσουμε λιγότερο γνωστές πτυχές για το ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων και πως καθορίζουν τις στρατηγικές επιλογές τους.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος  στις 2 Απριλίου 1827 είχε εκλεγεί Κυβερνήτης της Ελλάδος, διατυπώνει με ακρίβεια τους λόγους που οδήγησαν στην υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου της 6^ης Ιουλίου 1827, σε συνομιλία του με τον Αυστριακό πρέσβη Εστερχάζι στο Λονδίνο: «Η κάθε μια από τις Μεγάλες Δυνάμεις», είπε, «ενήργησε αποκλειστικά με βάση τα δικά της συμφέροντα. Καμιά δε σκέφτηκε την σωτηρία της Ελλάδος. Η αντιζηλία και οι καχυποψίες ανάμεσα στην Αγγλία και τη Ρωσία δημιούργησαν  την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης και η φιλαυτία της Γαλλίας το μετέτρεψε σε Συνθήκη».

Ακολουθεί ένα από τα σπουδαιότερα  κείμενα, σύμφωνα με την εκτίμηση του ιστορικού, οι γραπτές απαντήσεις που έδωσε σε ένα ερωτηματολόγιο του Ουίλμοτ  Όρτον, υφυπουργού του Πολέμου και των Αποικιών της Αγγλίας, σχετικό με την τότε γενική κατάσταση της Ελλάδος, στις 3 Οκτωβρίου 1827, λίγο πριν πατήσει το πόδι του στην Ελλάδα. Το βαρυσήμαντο αυτό κείμενο είναι καταπέλτης για όλους τους επικριτές του για τις θέσεις του στο γενικότερο ελληνικό πρόβλημα.  

Στο ερώτημα του Όρτον «τι πρέπει να εννοήσουμε λέγοντες Ελλάδα σήμερα;», ο Καποδίστριας χωρίς φόβο απαντά: «Το Ελληνικό έθνος αποτελείται από ανθρώπους οι οποίοι από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως δεν έπαψαν να έχουν την ορθόδοξη πίστη και να μιλούν τη γλώσσα των πατέρων τους, παρέμειναν δε υπό την πνευματική και κοσμική δικαιοδοσία της εκκλησίας τους, όπου μέσα στην Τουρκία και αν κατοικούν».

Στην ερώτηση «ποια είναι τα γεωγραφικά όρια της Ελλάδας;», απαντά: «Τα όρια της Ελλάδας, από τεσσάρων μεν αιώνων διεγράφησαν από δικαιώματα, τα οποία ούτε ο χρόνος, ούτε οι μεγάλες συμφορές κατόρθωσαν να διαγράψουν, διεγράφησαν δε από το 1821 με το αίμα που χύθηκε στις σφαγές των Κυδωνιών, της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης, των Ψαρών, του Μεσολογγίου και στις πολυάριθμες ναυμαχίες και μάχες, στις οποίες δοξάστηκε το γενναίο αυτό Έθνος». 

Αυτό σημαίνει ότι, όταν μπορεί, αυτά τα εδάφη θα τα διεκδικήσει. Αυτός λοιπόν είναι ο δημιουργός και εκφραστής της Μεγάλης Ιδέας: Κρήτη, Μικρά Ασία, Κύπρος οι μεγάλοι του στόχοι. 

Ούτε Νότια Αλβανία, ούτε Μακεδονία και Θράκη, ούτε νησιά Βορειοανατολικού Αιγαίου!

Γνωρίζει πολύ καλά ότι επιδίωξη της αγγλικής πολιτικής είναι η Ελλάδα να έχει περιορισμένα σύνορα: «Απώτερος σκοπός της αγγλικής πολιτικής είναι να υποβαθμιστεί η Ελλάδα σε Αγγλικό προτεκτοράτο».      

Τελικά η εξέλιξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου επισφράγισε την επικράτηση της επανάστασης. Η Πύλη που στις 15/27.7.1829 απέρριπτε υπεροπτικά κάθε μεσολάβηση και δεν δεχόταν ούτε φόρου υποτελές το ελληνικό κράτος, στις 3/15 Αυγούστου, καθώς οι Ρώσοι είχαν διαβεί τον Αίμο και πλησίαζαν την Αδριανούπολη ανήγγειλε ότι αποδεχόταν τη Συνθήκη του Λονδίνου υπό όρους και στις 28 Αυγούστου/ 9 Σεπτεμβρίου  άνευ όρων. Έτσι, με το άρθρο 10 της Συνθήκης της Αδριανούπολης, που υπογράφηκε στις 2/14 Σεπτεμβρίου 1829, η Ρωσία επέβαλε στην Πύλη να δεχτεί την συνοριακή γραμμή κόλπου Άρτας-κόλπου Βόλου για την Ελλάδα.

Στη Ρωσία ήδη άρχισαν να συζητούν το ενδεχόμενο της οριστικής διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αμέσως μετά την Ναυμαχία του Ναυαρίνου, αλλά ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου, διατυπώθηκαν διάφορα σχέδια διανομής των εδαφών της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, χωρίς όμως να ξεφύγουν από τις παρασκηνιακές συζητήσεις. Κατά τα μέσα του 1829, ο τσάρος, θέλοντας να ακούσει τη γνώμη των ειδικών για το θέμα αυτό, συγκάλεσε σύσκεψη στην Αγία Πετρούπολη, στην οποία συμμετείχαν ο κόμης Κοτσουμπέυ, ο κόμης Τολστόι, ο πρίγκιπας Α.Γκάλιτσιν, ο κόμης Νέσελροντ, ο κόμης Τσερνίτσεφ και ο Δ.Ντασκόφ, ο οποίος ήταν ειδικός σε θέματα που αφορούσαν την οθωμανική αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης αναφέρθηκε και ένα υπόμνημα, που είχα υποβάλλει στον Νέσελροντ ο Καποδίστριας αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου.

Σύμφωνα με το σχέδιο του Καποδίστρια, στο χώρο των οθωμανικών εδαφών της Βαλκανικής θα δημιουργούνταν πέντε κρατίδια «δεύτερης τάξεως»: 

1.       Το Δουκάτο ή Βασίλειο της Δακίας, που θα περιελάμβανε τη Μολδοβλαχία με πληθυσμό 1.500.000 κατοίκους.

2.       Το Βασίλειο της Σερβίας, που θα  περιελάμβανε τη Σερβία, τη Βοσνία και τη Βουλγαρία με πληθυσμό 1.000.000 κατοίκους.

3.       Το Βασίλειο της Μακεδονίας, που θα απαρτιζόταν από τη Μακεδονία και τη Θράκη, θα συμπεριελάμβανε και τα νησιά Σάμο, Ίμβρο και Σαμοθράκη.

4.       Το Βασίλειο της Ηπείρου, που θα απαρτιζόταν από την Ήπειρο και την Αλβανία, και

5.       Την Ελληνική Πολιτεία, που θα περιελάμβανε το υπόλοιπο των εδαφών της Βαλκανικής χερσονήσου και τα νησιά του Αιγαίου πελάγους.

Τα πέντε αυτά κράτη θα αποτελούσαν μορφή Συνομοσπονδίας και θα εκπροσωπούνταν με αντιπροσώπους τους στην Κωνσταντινούπολη, η οποία, μαζί με τη γύρω περιοχή, θα ανακηρυσσόταν ελεύθερη πόλη.

Η ίδρυση της Βαλκανικής Συνομοσπονδίας, ισχυριζόταν ο Καποδίστριας, θα έδινε λύση σε ορισμένα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της Ευρώπης, όπως ο υπερπληθυσμός και η επεκτατική πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων. Τα Βαλκάνια θα έπρεπε να αποτελέσουν ειρηνική ζώνη με ανεπτυγμένο το εμπόριο, την ναυτιλία και τη βιοτεχνία. Αν η Ρωσία παραιτηθεί από το καθεστώς προστασίας της Μολδοβλαχίας και η Αγγλία από το αντίστοιχο των Επτανήσων –τα οποία έπρεπε τότε, λόγω γλώσσας και γεωγραφικής θέσης, να ενωθούν με την Ελλάδα – και τα πέντε βαλκανικά κράτη θα απολαμβάνουν την κοινή προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων κατά τρόπο που ο συνολικός διακανονισμός θα αποτελεί μια πιο εκτεταμένη εφαρμογή της Συνθήκης του Λονδίνου.

Φυσικά, ο Καποδίστριας δεν έγινε ξαφνικά οπαδός του Ρήγα. Με διπλωματική δεινότητα διατυπώνει τους Μεγαλοιδεατικούς στόχους του ελληνικού κράτους που παρουσιάζονται ως μέρος μιας νέου Ευρωπαϊκού συστήματος που έχει εξοβελίσει την έννοια της επανάστασης. Ορίζει τους «εθνικούς στόχους» ως ωφέλιμη παραχώρηση των Μεγάλων Δυνάμεων, με προοπτική μια Βαλκανική Ομοσπονδία με κέντρο την Κωνσταντινούπολη που θα κυριαρχήσει ο αστικός κόσμος είτε μέσω της θρησκείας και της ελληνικής παιδείας, αλλά και της ανάπτυξης των Ελλήνων αστών. Εξάλλου, η προσεκτική ανάγνωση του σχεδίου αποκαλύπτει ότι τους στρατηγικούς στόχους των τελευταίων περιγράφει.   

Ουσιαστικά διατυπώνονται με σαφήνεια τα «εθνικά όρια», τα οποία βεβαίως δεν ταυτίζονται με τα όρια πολιτικής και οικονομικής ισχύος.

Παράλληλα, έχει σημασία να δούμε την πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων και τα συμφέροντα που την καθορίζουν. Και αν για τη μεν Αγγλία έχουμε παραθέσει τις βλέψεις της για την περιοχή, είναι καιρός να στρέψουμε την προσοχή στο «ξανθό γένος», στην Ρωσία που ενίοτε συνδέονταν με μεγάλες προσδοκίες.

Επιστρέφουμε  επομένως στο κείμενο του Ανδρέα Κούκου, που συνεχίζει τη διήγηση του:

«Ωστόσο, η επιτροπή αποφάνθηκε ότι θα ήταν ασύμφορος για τη Ρωσία ο κατακερματισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εφόσον δεν θα μπορούσε πάντα να διατηρεί τον έλεγχο των κρατών που θα έπαιρναν τη θέση της. Τα πλεονεκτήματα της διατήρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη είναι περισσότερα από τις δυσχέρειες που μας παρουσιάζει, ήταν το συμπέρασμα της επιτροπής. Εξάλλου, η Αγγλία θα έδινε πολύ δύσκολα την συγκατάθεση της για το διαμελισμό της Τουρκίας, εκτός αν της παραχωρούσαν σημαντικά ανταλλάγματα. Για τον Νικόλαο τον Α’ η Κωνσταντινούπολη δεν άξιζε έναν γενικό πόλεμο, μια και πάντα μπορούσε να ασκεί σχέση προτεκτοράτου πάνω σε μια αδύναμη και εξαρτημένη Τουρκία. Ήδη η Ρωσία είχε πρακτικά κάτω από τον έλεγχο της την Τουρκία με μια σειρά από συνθήκες. Συνεπώς, κατέληγε το πόρισμα της επιτροπής, ας αποβλέψουμε στο μέλλον, επωφελούμενοι από κάθε ευκαιρία, που θα μας παρουσιαστεί, για να κλείσουμε με την Τουρκία μια αξιοπρεπή ειρήνη.

Εκεί όμως που όλοι συγκλίνουν είναι η εχθρότητα τους προς την Επανάσταση. Ο ιδεολογικός προσανατολισμός του Καποδίστρια έκλινε προς αυτή τη κατεύθυνση, τονίζει ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος στην εισήγηση του. Γράφει λοιπόν: «σε σειρά μεταγενέστερων υπομνημάτων του θα αναζητήσει τα μέσα προκειμένου οι συμμαχικές Δυνάμεις ενωμένες να αντιταχθούν στα αισχρά αποτελέσματα της επανάστασης και του εγκλήματος, να προφυλάξουν  την Ευρώπη από την επαναστατική μάστιγα. Προς την κατεύθυνση αυτή μάλιστα θα προτείνει το 1818 τη σύσταση μιας Γενικής Συμμαχίας προκειμένου να εξασφαλιστούν ο έλεγχος των ευρωπαϊκών υποθέσεων, η εγγύηση του εδαφικού καθεστώτος και η διατήρηση στο θρόνο των Ευρωπαίων ηγεμόνων».

Αυτός ο ιδεολογικός προσανατολισμός του εκφράστηκε και την περίοδο που άσκησε πολιτική εξουσία στην Ελλάδα. Όπως μας γράφει ο ιστορικός «οι ιδεολογικές ροπές του θα διαφανούν ήδη όταν, στις 3Οκτωβρίου 1827, καθ’ οδόν προς την Ελλάδα, σε απάντηση ερωτήματος σχετικά με τα όρια που διεκδικεί, θα διατυπώσει, για πρώτη φορά, τη Μεγάλη Ιδέα. Ανύπαρκτη όμως θα είναι η παράλληλη ρητή αποδοχή της δημοκρατικής αρχής, του δικαιώματος των ατόμων και των λαών να αποφασίζουν αυτόβουλα για το μέλλον τους...

 

Όπως τότε, έτσι και σήμερα, η Μεγάλη Ιδέα, ο εθνικισμός και Επεκτατισμός, η καπιταλιστική-ιμπεριαλιστική Τάξη Πραγμάτων είναι εχθροί της Δημοκρατίας και του Δικαιώματος των λαών και των ατόμων να αποφασίζουν Αυτόβουλα, εκτός του συγκεκριμένου καθεστώτος εκμετάλλευσης και καταπίεσης.

ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΗ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ

πηγή: diktiospartakos.blogspot.gr