Στην κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα, με την εφαρμογή των μνημονίων, το ΕΣΠΑ έχει καταλήξει να αποτελεί βασικό εργαλείο των όποιων δημόσιων επενδύσεων, αλλά και των συμπράξεων δημόσιου – ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), που υλοποιούνται σε πολλούς τομείς. Εξαίρεση δεν αποτελεί ο τομέας της διαχείρισης των αποβλήτων, στον οποίο και οι ΣΔΙΤ αναβιώνουν -παρά τις προεκλογικές δεσμεύσεις της κυβέρνησης για το αντίθετο- και η εξάρτηση από τη χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ 2014-2020 είναι ολοκληρωτική.
Αφήνουμε στην άκρη άλλες πτυχές -καθόλου αμελητέες- για να εστιάσουμε στο πως η χρηματοδότηση επηρεάζει τον προσανατολισμό της διαχείρισης των αποβλήτων, ιδιαίτερα των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ). Η σημασία του ζητήματος έγκειται στα εξής:
- Στη χρονική συγκυρία, αφού την περίοδο αυτή υλοποιούνται οι νέοι σχεδιασμοί στη διαχείριση των αποβλήτων (σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό – δημοτικό επίπεδο) και, ταυτόχρονα, ξεκινά η προκήρυξη των πρώτων προσκλήσεων χρηματοδότησης, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020.
- Στο γεγονός ότι η δυνατότητα χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ 2014-2020 εξαρτάται απολύτως από την ικανοποίηση πολύ συγκεκριμένων όρων, οι οποίοι θα επηρεάσουν καθοριστικά την κατεύθυνση που θα έχει η διαχείριση των αποβλήτων τα επόμενα χρόνια.
Σε ποια φάση βρίσκεται η διαχείριση των αποβλήτων
Εδώ και αρκετούς μήνες, έχει αποκτήσει πλήρη ισχύ το νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Σε γενικές γραμμές, κινείται σε θετική κατεύθυνση, καθώς έχει υιοθετήσει βασικές κινηματικές διεκδικήσεις, με πυρήνα την αποκεντρωμένη διαχείριση, με δημόσιο χαρακτήρα και με έμφαση στην πρόληψη, στην προδιαλογή και στην ανάκτηση των υλικών. Στη βάση αυτή, για το 2020, έχει τεθεί ο στόχος να προδιαλέγεται το 50% των αστικών αποβλήτων, ένα άλλο 24% να ανακτάται μέσω της μηχανικής επεξεργασίας και μόνο το 26% να οδηγείται για τελική διάθεση – ταφή. Με τάση περαιτέρω αύξησης των ποσοστών της ανάκτησης και μείωσης αυτών της ταφής.
Για να γίνει πράξη αυτή η νέα κατεύθυνση χρειάζεται: α) από τη λογική της διατήρησης των σκουπιδιών σε σύμμεικτη μορφή (ανάμεικτα) και της επεξεργασίας τους (συμπεριλαμβανομένης της καύσης), να περάσουμε στη λογική της προδιαλογής και της ανάκτησης των υλικών και β) από το συγκεντρωτισμό των φαραωνικών μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων σκουπιδιών, να περάσουμε σε αποκεντρωμένες υποδομές προδιαλογής, ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών. Με λίγα λόγια, θα πρέπει να δοθεί απόλυτη προτεραιότητα σε δράσεις και υποδομές, που σχετίζονται με τοπικά συστήματα ξεχωριστής συλλογής (προδιαλογής) υλικών, με δημοτικά συστήματα συγκέντρωσης και εμπορικής αξιοποίησης των ανακυκλώσιμων υλικών και αξιοποίησης οργανικών, που αποτελούν το 90% του συνόλου των στερεών αστικών αποβλήτων. Δευτερευόντως, σε δημοτικές ή διαδημοτικές μονάδες για περαιτέρω ανάκτηση υλικών από τα υπολειμματικά σύμμεικτα (δηλαδή, αυτά που δεν έχουμε καταφέρει να διαχωρίσουμε ακόμη). Τελευταίοι στην ιεράρχηση, απολύτως χρήσιμοι ωστόσο και οι χώροι υγειονομικής ταφής των υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) που θα απομένουν στο τέλος του παραπάνω κύκλου διαχείρισης. Φυσικά, δεν χρειάζονται: τα ιδιωτικά (κεντρικά) συστήματα ανακύκλωσης του μπλε κάδου, κεντρικές μονάδες επεξεργασίας οργανικών, οι φαραωνικές κεντρικές μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων και οι σταθμοί μεταφόρτωσης (ΣΜΑ), που το μόνο που κάνουν είναι να μεταφέρουν σκουπίδια στις παραπάνω (συγκεντρωτικές και αχρείαστες) εγκαταστάσεις.
Ώδινεν όρος και έτεκεν μυν
Για να γίνει πράξη η νέα κατεύθυνση του εθνικού σχεδιασμού χρειάζεται να εκπληρωθούν μια σειρά από παράλληλες δράσεις και επιλογές, κυριότερες από τις οποίες είναι οι εξής:
- Η κυβέρνηση και τα αρμόδια υπουργεία (περιβάλλοντος, εσωτερικών, οικονομίας) να υλοποιήσουν όλα τα προαπαιτούμενα του εθνικού σχεδίου (δημόσιος φορέας διαχείρισης, ριζική αναδιάρθρωση του συστήματος ανακύκλωσης, αναμόρφωση του καθεστώτος των φορέων διαχείρισης, αλλαγές στις αρμοδιότητες των δήμων, διευκόλυνση της χωροθέτησης αποκεντρωμένων υποδομών, τεχνική υποστήριξη, χρηματοδοτικά εργαλεία κλπ.).
- Να ολοκληρωθεί, επιτέλους, η αναθεώρηση των περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ), σε πλήρη εναρμόνιση με τις κατευθύνσεις του εθνικού σχεδίου (ΕΣΔΑ).
- Τα τοπικά δημοτικά σχέδια διαχείρισης (ΤΣΔ), που εφαρμόζονται για πρώτη φορά, να αποκτήσουν ουσιαστικό περιεχόμενο, τέτοιο που να αντιστοιχεί στον κεντρικό ρόλο που πρέπει να παίξουν οι δήμοι, στο πλαίσιο της αποκεντρωμένης διαχείρισης.
Δυστυχώς, ελάχιστα από τα παραπάνω γίνονται, στην πράξη. Η ριζική αλλαγή της κατεύθυνσης της διαχείρισης των αποβλήτων κινδυνεύει να μείνει γράμμα κενό. Η κυβέρνηση και τα υπουργεία είτε προσπερνούν τις κύριες προτεραιότητες, είτε υπαναχωρούν σε βασικά ζητήματα (ΣΔΙΤ, ανακύκλωση, φορείς διαχείρισης, δημόσιος φορέας, χωροθετήσεις κλπ.). Οι περιφέρειες και οι αντίστοιχοι περιφερειακοί φορείς διαχείρισης περιορίζονται σε μια τυπική υιοθέτηση των στόχων του εθνικού σχεδίου, αλλά, κατά κανόνα, συντηρούν και αναπαράγουν το συγκεντρωτικό – φιλοεργολαβικό μοντέλο του παρελθόντος. Οι δήμοι «δυσκολεύονται» να μπουν στο πετσί του νέου τους ρόλους. Σχεδόν παντού, υιοθετούν επιφανειακές δράσεις βελτίωσης του δικτύου συλλογής (κάδοι κλπ.), δημιουργίας κάποιων πράσινων σημείων και, σε λίγες περιπτώσεις, τοπικής διαχείρισης των κλαδεμάτων τους. Σπάνια θα βρει κανείς σχέδια για δημοτικά κέντρα ανακύκλωσης και για μονάδες κομποστοποίησης οργανικών. Η «εξαγωγή» σκουπιδιών, με ένα καλύτερο ίσως περιτύλιγμα, προς απομακρυσμένες, κεντρικές μονάδες συνεχίζεται.
Η χαριστική βολή δίνεται από τη χρηματοδότηση
Σα να μην έφταναν όλα αυτά, ήρθε και η διαδικασία της χρηματοδότησης δράσεων και υποδομών διαχείρισης στερεών αποβλήτων από το ΕΣΠΑ, για να δώσει τη χαριστική βολή. Προτού πάμε στις επιμέρους προβλέψεις, ας δούμε τη συνολική εικόνα.
Η χρηματοδότηση των έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, γίνεται κυρίως μέσα από το εθνικό, τομεακό επιχειρησιακό πρόγραμμα για «τις υποδομές, τις μεταφορές, το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη» (ΕΠ ΥΜΕΠΕΡΑΑ). Το σχετικό κονδύλι είναι της τάξης των 900 εκατ. ευρώ, το πολύ. Το σύνολο των αντίστοιχων κονδυλίων, που συμπεριλαμβάνονται στα περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα (ΠΕΠ) είναι πολύ μικρότερο. Στο ΠΕΠ Αττικής, για παράδειγμα, το σχετικό κονδύλι ανέρχεται σε 10,577 εκατ. ευρώ, μόνο. Αν και από μόνη της η επιλογή αυτή δεν είναι μονοσήμαντη είναι σαφές ότι δίνεται μια πρώτη ισχυρή ώθηση στα έργα μεγάλου μεγέθους, με υπερτοπική αναφορά και χρήση.
Η τάση αυτή επιβεβαιώνεται από το περιεχόμενο της πρώτης μεγάλης πρόσκλησης υποβολής προτάσεων για «Δράσεις για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Αστικών Αποβλήτων», του υπουργείου οικονομίας, που εκδόθηκε στις 28/4/2016, με την υποβολή προτάσεων να ξεκινά στις 10/6/2016 και να λήγεις στις 31/12/2016. Ας δούμε τα βασικά χαρακτηριστικά της:
- Το συνολικό κονδύλι (273.062.075 €) είναι μικρό μεν, αλλά αποτελεί σημαντικό κομμάτι του συνολικού πακέτου των 900 εκ. ευρώ, όλης της περιόδου.
- Η κατανομή του κονδυλίου είναι χαρακτηριστική του προσανατολισμού που επιδιώκεται:
- Τα 210 εκ. € (76,9%) για «Ολοκλήρωση και συμπλήρωση υποδομών ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων», δηλαδή για κεντρικές υποδομές.
- Τα 40 εκ. € (14,6%) για «Δράσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων σε νησιά και μικρούς απομονωμένους οικισμούς»
- Τα 10,062 εκ. € (3,7%) για «Δίκτυο Πράσινων Σημείων».
- Τα υπόλοιπα 13 εκ. € (4,8%) για διαχείριση βιοαποβλήτων.
- Οι μοναδικές δράσεις αποκεντρωμένης διαχείρισης που ενισχύονται, πλην αυτών των νησιών που είναι ειδική περίπτωση, είναι αυτές της διαχείρισης των βιοαποβλήτων. Με ένα αστείο ποσό, αν πάρουμε υπόψη ότι ο στόχος της προδιαλογής των οργανικών υλικών, για το 2020, ανέρχεται στο 40% και αντιστοιχεί σε 1.024.020 τόνους προδιαλεγμένων οργανικών. Την ίδια στιγμή, πριμοδοτείται η κατασκευή κεντρικών μονάδων κομποστοποίησης (!).
- «Βγάζει μάτι» η απουσία της παραμικρής ενίσχυσης για δράσεις ανακύκλωσης, με την εξαίρεση των πράσινων σημείων, τα οποία, έτσι κι αλλιώς, αφορούν περισσότερο ειδικές κατηγορίες ανακυκλώσιμων υλικών. Όχι δημοτικά ΚΔΑΥ, αλλά ούτε και η αγορά κάδων ανακύκλωσης δεν περιλαμβάνεται στις επιλέξιμες δαπάνες. Είναι προφανής η επιδίωξη της συντήρησης του σημερινού ιδιωτικοποιημένου συστήματος ανακύκλωσης.
- Μια σειρά όρων της πρόσκλησης αποκλείουν την ενίσχυση δραστηριοτήτων, στις οποίες υπάρχει αντίστοιχη δραστηριότητα του ιδιωτικού κεφαλαίου, με την επίκληση της αποφυγής «παράνομων» κρατικών ενισχύσεων ή διπλής χρηματοδότησης κλπ.. Οι ενισχυόμενες δράσεις περιορίζονται σε αυτές «οι οποίες παράγουν αποτελέσματα προς το γενικό δημόσιο όφελος και δεν θα μπορούσαν να παρασχεθούν από την αγορά χωρίς την παρέμβαση του κράτους».
- Για να είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση οι όποιες δράσεις και υποδομές πρέπει να περιλαμβάνονται στους αντίστοιχους ΠΕΣΔΑ «με το συγκεκριμένο τους περιεχόμενο». Με την καθυστέρηση και τη γενικότητα που διακρίνει του, υπό διαμόρφωση, ΠΕΣΔΑ, είναι αμφίβολο το πόσες και ποιες δράσεις θα μπορέσουν να χρηματοδοτηθούν.
Είναι προφανές ότι η συγκεκριμένη πρόσκληση δεν έχει καμία σχέση με τις βασικές επιδιώξεις του νέου εθνικού σχεδίου, Αντίθετα, εντάσσεται σε εκείνες τις συνειδητές επιλογές, που αποσκοπούν στην ακύρωσή, στην υπόγεια αποδόμηση της λογικής της αποκεντρωμένης διαχείρισης και στην ενίσχυση των εργολαβικών επιδιώξεων. Η παθητική στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των αυτοδιοικητικών δεν είναι λόγος για τη μοιρολατρική αποδοχή (και) αυτής της επιλογής. Αντίθετα, επιβάλλεται να απαιτήσουμε την ανάκληση της πρόσκλησης και της αναδιαμόρφωσής της, χωρίς καμία χρονοτριβή.
Τάσος Κεφαλάς
μέλος της Πρωτοβουλίας συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)
πηγή: presspublica.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου