Για τη σημερινή επέτειο ίδρυσης της ΕΔΑ (3 Αυγούστου 1951), το σχετικό λήμμα από το βιβλίο μου "Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος¨.
Eνιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ). Η νόμιμη κομματική έκφραση της κομμουνιστικής και εαμογενούς Αριστεράς στη μετεμφυλιακή και προδικτατορική περίοδο. Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1951, ως συνασπισμός των εαμογενών κομμάτων Δημοκρατικός Συναγερμός, που εξέφραζε τις δυνάμεις του παράνομου ΚΚΕ, Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας του Γιάννη Πασαλίδη, Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων των Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και Σταμάτη Χατζήμπεη, Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα Ελλάδας του Μιχάλη Κύρκου (που συμμετείχε και στον Δημοκρατικό Συναγερμό) και τμήμα της Ένωσης Δημοκρατικών Αριστερών, με επικεφαλής τους Ευάγγελο Παπαχρήστο και Γιάννη Κοκορέλη. Εντάχθηκε, επίσης, το μικρό κόμμα Δημοκρατική Ένωση, του Στέλιου Κρητικά, καθώς και οι δυνάμεις του εκτός νόμου Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας, του Κώστα Γαβριηλίδη. Πρόεδρός της, μέχρι τη διάλυσή της το 1967, ήταν ο Πασαλίδης.
Στις γραμμές της ΕΔΑ εντάχθηκαν κυρίως κομμουνιστές και αποτέλεσε το όχημα με το οποίο το παράνομο ΚΚΕ -η ηγεσία του οποίου βρισκόταν στο Βουκουρέστι- επιδίωκε την άσκηση πολιτικής στο εσωτερικό της χώρας. Στην ηγεσία της συμμετείχαν κυρίως στελέχη του ΚΚΕ, αλλά και σοσιαλιστές και αριστεροί δημοκράτες. Η σχέση αυτή μεταξύ ΚΚΕ και ΕΔΑ αποτελούσε το πρόσχημα για τις δυνάμεις της αντίδρασης, ώστε να υποστηρίζουν πως η ΕΔΑ ήταν το νόμιμο υποκατάστατο του ΚΚΕ, παρεμβάλλοντας σοβαρές δυσκολίες στη λειτουργία και τη δράση της.
Με την ίδρυσή της η ΕΔΑ πρόβαλε το τρίπτυχο Ειρήνη-Δημοκρατία-Αμνηστία, τασσόμενη ενάντια στην πρόσδεση της Ελλάδας στο δυτικό ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, στη συμμετοχή στο ΝΑΤΟ και αργότερα στην εγκατάσταση αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων, υποστηρίζοντας την κατάργηση του καθεστώτος έκτακτων μέτρων περιορισμού των δημοκρατικών δικαιωμάτων που επιβλήθηκε κατά τον Εμφύλιο, και πρώτα απ’ όλα την κατάργηση του νόμου 509/1947 και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, καθώς και την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων.
Στις πρώτες εκλογές που συμμετείχε αμέσως μετά την ίδρυσή της, τον Σεπτέμβριο 1951, πήρε ποσοστό 10,57% (180.500 ψήφους) και εξέλεξε 10 βουλευτές, η εκλογή των οποίων δεν αναγνωρίστηκε, καθώς ήταν εξόριστοι ή φυλακισμένοι, και αντικαταστάθηκαν από άλλους. Στις επόμενες εκλογές, τον Νοέμβριο 1952, πήρε 152.000 ψήφους (9,55%), παρά την ισχυρή πίεση που δεχόταν ο Κόσμος της Αριστεράς από τις δυνάμεις του Κέντρου για υπερψήφισή τους, ώστε να εμποδιστεί η άνοδος της Δεξιάς στην εξουσία. Αν συνυπολογιστούν και οι ψήφοι στις περιφέρειες της Λέσβου, των Χανίων και της Κέρκυρας, όπου κατέβηκαν ανεξάρτητοι συνδυασμοί στηριζόμενοι από την ΕΔΑ, το ποσοστό ξεπερνούσε αυτό των προηγούμενων εκλογών. Λόγω του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος δεν εκπροσωπήθηκε στη Βουλή.
Προβλήματα στη λειτουργία της αντιμετώπισε από τον πρώτο καιρό της συγκρότησής της, που συνέπεσε με τη μεγάλη δίκη και την εκτέλεση, τον Μάρτιο 1952, ομάδας κομμουνιστών, ανάμεσά τους και του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ Νίκου Μπελογιάννη. Τον ίδιο χρόνο απαγορεύτηκε και η λειτουργία της νεολαίας του κόμματος, της Ενιαίας Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας (ΕΔΝΕ). Οι σχέσεις της ΕΔΑ με το ΚΚΕ υπήρξαν αιτία αποχώρησης μέρους των συνεργαζόμενων κομμάτων (εκτός από τον Δημοκρατικό Συναγερμό και το ΣΚΕ του Πασαλίδη), ήδη από τα τέλη του 1951.
Επιδιώκοντας μια ευρύτερη ενότητα δημοκρατικών δυνάμεων, προσανατολίστηκε από το 1954 στη συνεργασία με κόμματα της Κεντροαριστεράς (όπως το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού των Αλέξανδρου Σβώλου και Γεώργιου Καρτάλη), αλλά και του Κέντρου. Το 1956 ιδρύθηκε η Κίνηση Εθνικής Αλλαγής με τη συμμετοχή ευρύτερων αριστερών και κεντροαριστερών δυνάμεων και στις εκλογές του Φεβρουαρίου η ΕΔΑ συμμετείχε στην εκλογική συμμαχία της αντιπολίτευσης, τη Δημοκρατική Ένωση, και εξέλεξε 18 βουλευτές. Η συνεργασία της με τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης έσπασε την πολιτική της απομόνωση.
Η κρίση και η πολυδιάσπαση του χώρου του Κέντρου και η απήχηση της πολιτικής της ΕΔΑ είχαν ως αποτέλεσμα την ανάδειξή της σε αξιωματική αντιπολίτευση τον Μάιο 1958, με ποσοστό 24,42% (940.000 ψήφοι) και την εκλογή 79 βουλευτών, μεταξύ των οποίων και συνεργαζόμενοι που ανεξαρτητοποιήθηκαν, όπως ο σοσιαλιστής Ηλίας Τσιριμώκος, που μαζί με άλλους εκλεγμένους με την ΕΔΑ βουλευτές ίδρυσε το κόμμα Δημοκρατική Ένωση, ομάδα βουλευτών που ίδρυσε τη Νέα Αγροτική Κίνηση κ.ά. Επρόκειτο για μια μεγάλη εκλογική επιτυχία της ΕΔΑ, μόλις οχτώ χρόνια μετά την πολιτικοστρατιωτική ήττα των δυνάμεων της Αριστεράς και τη λήξη του Εμφυλίου.
Ήδη από το 1956 η 1η Πανελλαδική Διάσκεψη της ΕΔΑ είχε αποφασίσει τον μετασχηματισμό της σε ενιαίο κόμμα, ενώ μετά τη διάλυση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ, το 1958, το σύνολο του δυναμικού του στην Ελλάδα εντάχθηκε στις νόμιμες οργανώσεις της. Την απόφαση για μετασχηματισμό σε ενιαίο κόμμα επικύρωσε το 1959 το 1ο Συνέδριο της ΕΔΑ.
H συγκρότηση της Ένωσης Κέντρου και η διεξαγωγή των εκλογών του Οκτωβρίου 1961 σε συνθήκες τρομοκρατίας (με αποκορύφωμα τη δολοφονία των στελεχών της Νεολαίας ΕΔΑ Στέφανου Βελδεμίρη και Διονύση Κερπινιώτη) και νοθείας, οδήγησαν σε υποχώρηση της εκλογικής δύναμης της ΕΔΑ στο 14,62% (676.000 ψήφοι). Στις εκλογές αυτές είχε συμμετάσχει με το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδας (ΠΑΜΕ), σε συνεργασία με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα, το οποίο πήρε τις 2 από τις 24 βουλευτικές έδρες, ενώ εκλέχτηκε ως ανεξάρτητος συνεργαζόμενος ο Γρηγόρης Λαμπράκης.
Μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη τον Μάιο 1963, δρομολογήθηκε η πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή και στις εκλογές του Νοεμβρίου, στις οποίες πρώτο κόμμα αναδείχτηκε η Ένωση Κέντρου, η ΕΔΑ πήρε το 14,34% (669.000 ψήφοι), εκλέγοντας 28 βουλευτές. Στις αμέσως επόμενες εκλογές του Φεβρουαρίου 1964, παρά την αντίθετη άποψη της ηγεσίας του ΚΚΕ, η ΕΔΑ στήριξε την Ένωση Κέντρου, με τη μη κάθοδο στις περισσότερες μονοεδρικές και δυεδρικές περιφέρειες (σε 24 από τις συνολικά 55), και με ποσοστό 11,8% (541.000 ψήφοι) εξέλεξε 22 βουλευτές.
Παρά τον περιορισμό της εκλογικής της δύναμης, συνέχισε να αναπτύσσεται οργανωτικά σε συνθήκες φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, φτάνοντας τα 93.000 μέλη, ενώ πολύ σημαντική ανάπτυξη είχε και η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη, στην οποία είχε ενταχθεί η Νεολαία ΕΔΑ. Δίνοντας ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Γεώργιου Παπανδρέου, απέβλεπε στην οριστική απομάκρυνση της Δεξιάς από την εξουσία και σε μια μελλοντική συμμετοχή της Αριστεράς σε κυβερνήσεις συνεργασίας με το Κέντρο.
Μετά την πραξικοπηματική ανατροπή της κυβέρνησης Παπανδρέου τον Ιούλιο 1965, η ΕΔΑ κατήγγειλε το βασιλικό πραξικόπημα και πρότεινε πολιτική διέξοδο από την κρίση με προσφυγή στις εκλογές. Αν και προειδοποιούσε για τον κίνδυνο που αντιπροσώπευαν στρατιωτικοί κύκλοι, υποστήριζε πως ενδεχόμενο στρατιωτικό πραξικόπημα δεν θα μπορούσε να πετύχει, λόγω της ύπαρξης ισχυρού λαϊκού δημοκρατικού κινήματος. Έτσι, το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 βρήκε την ΕΔΑ απροετοίμαστη να το αντιμετωπίσει, σε μια περίοδο που το σύνολο των δυνάμεών της είχε προσανατολιστεί στη διεξαγωγή του προεκλογικού αγώνα, ενόψει των εκλογών που ματαίωσε η επιβολή της δικτατορίας.
Στα δεκαέξι χρόνια της λειτουργίας της η ΕΔΑ συνέβαλε στην ανάπτυξη της δημοκρατικής αντίστασης ενάντια στο μετεμφυλιακό καθεστώς, αλλά και μαζικών διεκδικητικών αγώνων των εργαζομένων και της νεολαίας.
Σημαντικός ήταν ο ρόλος της «Δημοκρατικής» (1951-52), της «Αυγής» (1952-67) και της «Δημοκρατικής Αλλαγής» (1964-67), καθημερινών εφημερίδων που εξέφραζαν την πολιτική της, ενώ στο πλαίσιο της εκδοτικής της δραστηριότητας εντάσσονται η έκδοση του ημιεπίσημου λογοτεχνικού-πολιτιστικού περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» (1955-67) και του θεωρητικού-πολιτικού περιοδικού «Ελληνική Αριστερά» (1963-67), καθώς και η ίδρυση, το 1963, των εκδόσεων «Θεμέλιο» και του Κέντρου Μαρξιστικών Μελετών και Ερευνών το 1966.
Ιδιαίτερη υπήρξε η συμβολή της στην ανάπτυξη του κινήματος ειρήνης, που από το 1963 προσέλαβε διαστάσεις μεγάλου μαζικού κινήματος, με τη διοργάνωση των ετήσιων Μαραθώνιων Πορειών. Στο συνδικαλιστικό κίνημα των εργαζομένων οι δυνάμεις της ΕΔΑ παρέμβαιναν με το Δημοκρατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα (ΔΣΚ), που ιδρύθηκε το 1955 με τη συγχώνευση της αριστερής συνδικαλιστικής παράταξης Ενιαίο Συνδικαλιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΣΚΕ) και του σοσιαλιστικού Κινήματος Ελεύθερου Συνδικαλισμού (ΚΕΣ).
Σημαντική ήταν επίσης και η συνεισφορά της ΕΔΑ στο γυναικείο κίνημα. Γυναίκες συμμετείχαν σταθερά στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος μετά το 1956, στηρίχτηκε η ίδρυση και δράση της Πανελλαδικής Ένωσης Γυναικών στα 1964-67, ενώ το 1965 οι γυναίκες-μέλη του κόμματος αποτελούσαν το 14%, ποσοστό αδιανόητο τότε για τα άλλα πολιτικά κόμματα.
H ΕΔΑ επικρίνεται για την αδυναμία της να αποτρέψει το πραξικόπημα του 1967, αλλά και γιατί είχε ήδη απωλέσει την ηγεμονία στο λαϊκό δημοκρατικό κίνημα μετά την ίδρυση της Ένωσης Κέντρου, απέναντι στην οποία θεωρείται πως κράτησε στάση υποχωρητική, ακόμη περισσότερο όταν ο Γ. Παπανδρέου διακήρυττε πως διεξάγει «διμέτωπο αγώνα» ενάντια και «στη Δεξιά και την άκρα Αριστερά».
Σοβαρά προβλήματα αντιμετώπισε στο εσωτερικό της όταν τέθηκε το ζήτημα των σχέσεων με το ΚΚΕ στην προοπτική της νομιμοποίησής του, ιδιαίτερα μετά το 1964. Στην ηγεσία της ΕΔΑ συμμετείχε το σύνολο του ευρισκόμενου στην Ελλάδα στελεχικού δυναμικού του ΚΚΕ, υπό την καθοδήγηση του Γραφείου του Κλιμακίου Εσωτερικού της Κ.Ε. Οι αντιθέσεις που είχαν αρχίσει να αναφαίνονται στις γραμμές της ηγεσίας του ΚΚΕ και κατέληξαν στη διάσπασή του το 1968, μεταφέρονταν και στην ηγεσία της ΕΔΑ. Το κύριο ζήτημα ήταν η αντίθεση ανάμεσα στην άποψη της πλειοψηφίας του Π.Γ. του ΚΚΕ (Κώστας Κολιγιάννης κ.ά.), που επέμενε στη de jure ή de facto νομιμοποίηση, και στην άποψη του Γραφείου Εσωτερικού, που προσανατολιζόταν περισσότερο στη μετατροπή της ΕΔΑ σε κόμμα με χαρακτηριστικά που να προσιδιάζουν σ’ αυτά του κομμουνιστικού κόμματος. Οι αντιθέσεις αυτές, που συμπληρώνονταν με την αντίθεση του Π.Γ. του ΚΚΕ σε σημαντικές πλευρές της πολιτικής στήριξης της Ένωσης Κέντρου που ακολουθούσε η ΕΔΑ, δεν γίνονταν αντικείμενο ευρύτερης συζήτησης μεταξύ των κομμουνιστών και γενικότερα των μελών της ΕΔΑ.
Προβλήματα δημιουργήθηκαν και από τις τάσεις που είχαν αποσπαστεί από το ΚΚΕ, τη Νεολαία ΕΔΑ και τη Δ.Ν. Λαμπράκη, και δρούσαν ως μειοψηφικές μέσα στο κίνημα, με σημαντικότερη αυτή που συγκροτήθηκε γύρω από το περιοδικό «Αναγέννηση» και αποτέλεσε έκφραση του ελληνικού μ-λ κινήματος. Ωστόσο, η ΕΔΑ διατήρησε μέχρι τέλους την αναμφισβήτητη κυριαρχία στον χώρο της Αριστεράς.
Μετά τη διάλυσή της και τις μαζικές συλλήψεις χιλιάδων στελεχών της, η ΕΔΑ έπαψε να λειτουργεί και οι κομμουνιστές που δρούσαν στην παρανομία εντάσσονταν στις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ. Τον τίτλο της διεκδίκησαν μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 και τα δύο Κ.Κ., εμφανίζοντας στελέχη τους ως εκπροσώπους της. Στη διαμάχη αυτή υπερτερούσε σαφώς το ΚΚΕ εσωτερικού, καθώς η μεγάλη πλειονότητα των κομμουνιστών στελεχών της ΕΔΑ, κυρίως σε επίπεδο ηγεσίας, είχε ενταχθεί στις γραμμές του και γενικότερα στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς.
Ανάμεσα στα ηγετικά στελέχη της ΕΔΑ συγκαταλέγονται οι σοσιαλιστές Γ. Πασαλίδης και Σταύρος Ηλιόπουλος, ο Ηλίας Ηλιού, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος, ο Μανόλης Γλέζος, σύμβολο της αντιφασιστικής Αντίστασης, οι βουλευτές Βασίλης Εφραιμίδης, Λεωνίδας Κύρκος και Αντώνης Μπριλλάκης, γραμματέας του Γραφείου Εσωτερικού της Κ.Ε. του ΚΚΕ στα 1963-65, ο Μπάμπης Δρακόπουλος, γραμματέας της ΕΔΑ και του Γραφείου Εσωτερικού της Κ.Ε. του ΚΚΕ από το 1965, ο Νίκος Καρράς, βασικό οργανωτικό στέλεχος του κόμματος, οι Μίκης Θεοδωράκης και Τάκης Μπενάς, πρόεδρος και γραμματέας, αντίστοιχα, της Δ.Ν. Λαμπράκη, ο Βασίλης Νεφελούδης, ιστορικό στέλεχος του ΚΚΕ και υπεύθυνος για τη συνδικαλιστική πολιτική της ΕΔΑ, ο πανεπιστημιακός Νίκος Κιτσίκης κ.ά. Ανάμεσα στις γυναίκες στελέχη της ΕΔΑ ήταν οι Έλλη Αλεξίου, Μίνα Γιάννου, Καίτη Ζεύγου, Βάσω Θανασέκου, Μαρία Καραγιώργη, Μαρία Καρρά, Ελένη Μπενά, Μαρία Σβώλου κ.ά.
πηγή: tsak-giorgis.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου