Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
TOY ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΝΤΟΒΖΕΝΚΟ
ΠΡΟΒΟΛΕΣ & ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ
Ο ουκρανικής καταγωγής Αλεξάντρ Πέτροβιτς Ντοβζένκο (1894-1956) υπήρξε
δάσκαλος, διπλωμάτης, ζωγράφος, πολεμικός ανταποκριτής, σεναριογράφος,
σκηνοθέτης, παραγωγός ταινιών και μυθιστοριογράφος. Στα είκοσι χρόνια
της κινηματογραφικής πορείας του, ο Ντοβζένκο σκηνοθέτησε επτά ταινίες
που ήταν αρκετές για να συγκαταλεχθεί ανάμεσα στους κορυφαίους
σοβιετικούς πρωτοπόρους του σινεμά, μαζί με τους Αϊζενστάιν, Βερτόφ και
Πουντόβκιν, κι αυτό παρότι το έργο του είναι στην πραγματικότητα
παραγκωνισμένο, αν όχι υποτιμημένο, ιδίως στη Δύση.
Η στράτευση του Ντοβζένκο στη σοβιετική επανάσταση δεν ήταν απλώς
πολιτική, αλλά ριζοσπαστικά αισθητική. Οι ταινίες του καθιστούν
ψευδεπίγραφη την αντίφαση μεταξύ πολιτικής προπαγάνδας και καλλιτεχνικής
πρωτοπορίας. Ο γάλλος κριτικός Μπαρτελεμί Αμενγκουάλ, έγραψε κάποτε σε
ένα βιβλίο του για τον Ντοβζένκο: «Οι σπουδαίες ταινίες του
σοβιετικού σινεμά τεκμηριώνουν, στο μεγαλύτερο μέρος τους, τη δικαιοσύνη
του σοσιαλισμού. Οι ταινίες του Ντοβζένκο μας πείθουν πρώτα για την
ομορφιά του». Τα βουβά, ποιητικά φιλμικά πειράματα του Ντοβζένκο,
που ενέπνευσαν μεταξύ άλλων τον μεγάλο θαυμασμό του συναδέλφου του
Σεργκέι Αϊζενσταίν, συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη των σοβιετικών
θεωριών του μοντάζ. Εγκαταλείποντας την πεπατημένη και τυποποιημένη
συναρμολόγηση των εικόνων, ο Ντοβζένκο συνδέει τα πολυεπίπεδα, έτοιμα να
εκραγούν πλάνα του με ρυθμικές αντιστίξεις κι αναπάντεχα άλματα,
οδηγώντας το συντακτικό των λυρικών εικόνων του σε εκφραστικό και
συγκινησιακό παροξυσμό.
Η γνωστή ως τριλογία του πολέμου (Σβενιγκόρα, Οπλοστάσιο, Γη)
πραγματεύεται την περίοδο του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και τη μεταμόρφωση
της Ουκρανίας από μια κτηνοτροφική, φεουδαρχική κοινωνία σε βιομηχανικό
σοσιαλιστικό κράτος. Οι ταινίες της τριλογίας θα προβληθούν με τις
σύγχρονες ορχηστρικές υποκρούσεις που συνέθεσε και διεύθυνε για αυτές
κατά το 1971-1973 ο Βιατσεσλάφ Οβτσινίκοφ, ένας από τους σημαντικότερους
ρώσους συνθέτες των δεκαετιών του ’60 και του ’70, όταν η Μοσφίλμ
ανέλαβε να αποκαταστήσει τις κόπιες των ταινιών.
Παρασκευές στις 8:30μμ | Είσοδος ελεύθερη
Αγαθουπόλεως 65 & Αχαρνών, Αθήνα | Ιουστινιανού 24, Θεσσαλονίκη
~Παρασκευή 7/10/2016~
ΣΒΕΝΙΓΚΟΡΑ
(Zvenyhora, ΕΣΣΔ, 1927, 97’)
Σκηνοθεσία: Αλεξάντρ Ντοβζένκο
Σενάριο: Αλεξάντρ Ντοβζένκο, Μάικ Γιοχάνσεν, Γιούρι Τιούτιουνικ
Φωτογραφία: Μπόρις Ζάβελιεφ
Ερμηνείες: Σεμέν Σβασένκο, Μύκολα Ναντέμσκιι, Χεόρχυι Ασταφίγιεφ, Λες Ποντορόζνυι, Βολοντίμιρ Ουράλσκιι
Μοντάζ: Αλεξάντρ Ντοβζένκο
Παραγωγή: VUFKU
Ενας αιωνόβιος γέροντας φυλά τον αιματοβαμμένο θησαυρό που, σύμφωνα με
τον λαϊκό θρύλο, βρίσκεται θαμμένος στο μαγεμένο βουνό Σβενιγκόρα,
παρακολουθώντας τις ιστορικές περιόδους της Ουκρανίας να διαδέχονται η
μια την άλλη σαν σε όνειρο. Οι εγγονοί του, ένας αδίστακτος χρυσοθήρας
κι ένας επαναστάτης που μάχεται για τη σοσιαλιστική εκβιομηχάνιση της
χώρας, θα βρεθούν μοιραία αντιμέτωποι.
Βαπτισμένος στα κινήματα των καλλιτεχνικών πρωτοποριών του καιρού του
(ντανταϊσμός, εξπρεσιονισμός, κονστρουκτιβισμός...), ο Ντοβζένκο αντλεί
με γνήσιο σεβασμό αλλά και πειραματική τόλμη από τη λαϊκή ποιητική
παράδοση της Ουκρανίας για να συνθέσει μια επική αλληγορία πάνω στην
πάλη του παλιού με το νέο.
Καταγράφοντας τις εντυπώσεις του από την πρώτη φορά που είδε την ταινία, ο Σεργκέι Αϊζενστάιν σημείωνε: «Οταν
άναψαν τα φώτα, όλοι αισθανθήκαμε πως είχαμε μόλις παρακολουθήσει ένα
αξιομνημόνευτο γεγονός για την εξέλιξη του κινηματογράφου. Μπροστά μας
στεκόταν ένας άνθρωπος που είχε δημιουργήσει κάτι το νέο στην τέχνη της
κινηματογράφησης (...) Είμαι ενθουσιασμένος με τον προσωπικό τρόπο της
σκέψης του, την εκπληκτική μίξη της πραγματικότητας με μια βαθιά εθνική
ποιητική φαντασία. Μοντέρνα και ταυτόχρονα μυθολογική. Χιουμοριστική και
ηρωική.»
Ο ίδιος ο Ντοβζένκο, γράφει το 1939 για τη Σβενιγκόρα πως «παραμένει
για μένα η πιο ενδιαφέρουσα ταινία μου. Την έκανα με μια ανάσα, μέσα σε
εκατό ημέρες. Ασυνήθιστα πολύπλοκη στη δομή της, εκλεκτική στη φόρμα
της, η ταινία έδωσε, σε μένα, τον αυτοδίδακτο εργάτη της παραγωγής, την
υπέροχη ευκαιρία να δοκιμάσω τον εαυτό μου σε όλα τα είδη. Υπήρξε ένας
κατάλογος των δημιουργικών μου δυνατοτήτων».
~Παρασκευή 14/10/2016~
ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟ
(Arsenal, ΕΣΣΔ, 1928, 93’)
Σκηνοθεσία, Σενάριο: Αλεξάντρ Ντοβζένκο
Φωτογραφία: Ντανίλο Ντεμούτσκι
Ερμηνείες: Σεμέν Σβασένκο, Αμβρόσιι Μπούτσμα, Ντμίτρο Ερντμαν, Σέρχιι Πετρόβ, Μύκολα Κουτσίνσκιι, Μύκολα Ναντέμσκιι
Μοντάζ: Αλεξάντρ Ντοβζένκο
Παραγωγή: VUFKU
Βασισμένο σε ιστορικά γεγονότα, το Οπλοστάσιο είναι ένα
θυελλώδες πορτραίτο της Ουκρανίας από τα τέλη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου
έως την ουκρανική εξέγερση του 1918. Ενας εργάτης στροβιλίζεται στη δίνη
του πολέμου και της επανάστασης διασχίζοντας ανταρσίες, λιποταξίες,
απεργίες και οδοφράγματα.
Στο Οπλοστάσιο, ο Ντοβζένκο περιφρονεί πλήρως τη γραμμικότητα
της αφήγησης. Στη θέση της, δομεί ένα πειραματικό ιστορικό έπος για τη
φρίκη της πολεμικής μηχανής και τον ηρωισμό των εξεγερμένων μέσω ενός
μοντάζ των ατραξιόν, που αντιπαραθέτει την πυρετώδη κίνηση με τη
στυλιζαρισμένη στατικότητα, τη φορμαλιστική, σχεδόν αφαιρετική
δεξιοτεχνία γεωμετρικών συνθέσεων με την ωμή ενέργεια των
κινηματογραφικών επίκαιρων, την εξπρεσιονιστική θεατρικότητα με την
άμεση δύναμη του ντοκιμαντέρ.
Δεύτερη ταινία της Τριλογίας του Πολέμου, το Οπλοστάσιο ήταν η
πρώτη ταινία του Ντοβζένκο που πέρασε τα σοβιετικά σύνορα και τον έκανε
διάσημο στην Ευρώπη και την άλλη πλευρά του Ατλαντικού (η Ενωση
Αμερικανών Κριτικών Κινηματογράφου κατέταξε το Οπλοστάσιο στις πέντε καλύτερες ταινίες του 1929).
~Παρασκευή 21/10/2016~
ΓΗ
(Zemlya, ΕΣΣΔ, 1930, 79’)
Σκηνοθεσία, Σενάριο: Αλεξάντρ Ντοβζένκο
Φωτογραφία: Ντανίλο Ντεμούτσκι
Ερμηνείες: Σεμέν Σβασένκο, Στεπάν Σκουράτ, Γιούλια Σόντσεβα, Γελένα
Μακσίμοβα, Βλαντίμιρ Μιχαήλοφ, Μύκολα Ναντέμσκιι, Πέτρο Μάσοχα
Μοντάζ: Αλεξάντρ Ντοβζένκο
Παραγωγή: VUFKU
Τελευταίο μέρος της Τριλογίας του Πολέμου και θεωρούμενη ως το κορυφαίο αριστούργημα του Ντοβζένκο, η Γη πραγματεύεται
τη διαδικασία της κολεκτιβοποίησης της γης και της εκμηχάνισης της
αγροτικής παραγωγής στην Ουκρανία. Ο Ντοβζένκο έγραψε το σενάριο το
1929, απαντώντας στις εξελίξεις της κολεκτιβοποίησης που ξεκινούσε τότε
σε μικρά χωριά της Ουκρανίας, την οποία ο ίδιος χαρακτήρισε ως «μια περίοδο όχι μόνο οικονομικής, αλλά και πνευματικής μεταμόρφωσης ολόκληρου του λαού».
Ο σκηνοθέτης βάσισε τον χαρακτήρα του παππού Σεμιόν στον δικό του
παππού και τον φόνο του Βάσιλ στην πραγματική δολοφονία ενός στελέχους
της σοβιετικής εξουσίας από Κουλάκους, που έλαβε χώρα στην περιοχή του.
Στη Γη, ο Ντοβζένκο εστιάζει λιγότερο στις καινοτομίες του
μοντάζ και τελειοποιεί την πληρότητα και υποβλητικότητα των πλάνων του.
Ενα φιλοσοφικό ποίημα για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, για τον
κύκλο της ζωής και του θανάτου, η ταινία συγκλόνισε τόσο τον σοβιετικό
όσο και τον δυτικό κόσμο με την εικαστική της δύναμη, προκαλώντας
ταυτόχρονα εντός της ΕΣΣΔ έντονα αρνητική κριτική από τις στήλες των
εφημερίδων και συζητήσεις για το αν ανταποκρίνεται στη γενική γραμμή της
σοβιετικής εξουσίας ως προς την κολεκτιβοποίηση, που οδήγησαν τον
Ντοβζένκο να τη μοντάρει ξανά και ξανά. Το 1958, στην Παγκόσμια Εκθεση
Βρυξελλών, η Γη ψηφίστηκε από 117 ιστορικούς του κινηματογράφου ως μία
από τις δώδεκα καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
Παρασκευές στις 8:30μμ | Είσοδος ελεύθερη
Αγαθουπόλεως 65 & Αχαρνών, Αθήνα | Ιουστινιανού 24, Θεσσαλονίκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου